شناخت عوامل تعیین‌کننده پایداری

نویسندگان: دارسی هیچکاک و مارشا ویلارد

مترجم: مهدی نیکوئی

منبع: کتاب حرکت به سمت پایداری

بارها بر این نکته تاکید شده است که پایداری به معنای بهینه‌سازی همزمان مولفه‌های اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی است. فعالیتی پایدار است که به‌طور همزمان به این 3 حوزه مهم توجه داشته باشد. در غیر این‌صورت و حتی اگر تنها به یکی از این حوزه‌ها کم‌توجهی شود، امتداد فعالیت‌های اقتصادی در آینده بلندمدت به خطر خواهد افتاد. نکته آنجا است که این مقررات، عمومی هستند و از سطح کشورها تا کوچک‌ترین بنگاه‌های اقتصادی و کسب‌وکارها را در برمی‌گیرند.

 

در این میان، با توجه به آنکه اقتصاد و جامعه به عنوان ساختارهایی انسانی شناخته می‌شوند، تعریف «پایداری» تا حدی وابسته به فرهنگ یک کشور است. از طرفی، طبیعت هم پیش‌نیازهایی غیرقابل بحث برای رسیدن به پایداری مطرح می‌کند. اجازه دهید به این موضوع بپردازیم که برای پایدار بودن باید به چه مولفه‌هایی از هرکدام از این حوزه‌ها توجه داشته باشیم.

 

معیارهای سلامت اقتصادی. از زمان اقتصاددان‌هایی مانند آدام اسمیت به بعد مجموعه‌ای از معیارها برای تعیین سلامت یک اقتصاد تدوین شده‌اند. این معیارها عبارت است از: وجود خریداران و فروشندگان متعدد، دسترسی به اطلاعات به موقع و دقیق، استانداردهای حسابداری و اجبارهای قانونی، فقدان فساد دولتی، بازارهایی برای توسعه مالی (بازارهای سهام، بازارهای مالی و بانک‌ها)، توافق بر سر روش‌ها یا واحد پولی مورد استفاده در مبادلات، فقدان رکود یا تورم شدید.

 

معیارهای یک جامعه سالم. این معیارها به شدت وابسته به فرهنگ هستند. یک فرد دارای فرهنگ قبیله‌ای ممکن است به پرسش‌های موجود، پاسخی متفاوت با یک غربی بدهد و هر دوی آنها امکان دارد جهان‌بینی متفاوتی نسبت به یک مسلمان داشته باشند. در هر صورت، اقتصاددان شیلیایی، مانفرد ماکس نیف نیازهای اولیه انسان را به 9 دسته تقسیم کرده است که جهان شمول بوده و قابل جایگزینی با یکدیگر هم نیستند: بقا، حفاظت/ امنیت، مهربانی، درک، مشارکت، فراغت و آسایش، ابتکار، یگانگی/ معنا و در نهایت آزادی.

علاوه‌بر این موارد، دست کم در برخی از جوامع مسائل اجتماعی مهم دیگری مانند داشتن یک سیستم آموزشی قوی، یک طبقه متوسط قدرتمند، فقدان شکاف عمیق بین طبقه فقیر و ثروتمند (که معمولا منجر به انقلاب می‌شود)، دسترسی به خدمات پزشکی و بهداشتی، امنیت و مهار جرائم و وجود برابری و رواج نداشتن تبعیض هم مطرح می‌شود.

 

معیارهای یک محیط زیست سالم. یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای درک پایداری و به‌ویژه نیازمندی‌های طبیعت این است که نگاهی به چارچوب «گام طبیعت» بیندازیم. این چارچوب که توسط تعدادی از کارشناسان علمی محیط زیست نوشته شده است، 4 اصل را برای رسیدن به یک جهان پایدار معرفی می‌کند. 3 معیار نخست این چارچوب مربوط به محیط زیست فیزیکی است و چهارمی آن یک مولفه اجتماعی است. در اینجا سه اصل زیست‌محیطی آن را به همراه توضیحاتی برای هر کدام از آنها تشریح می‌کنیم.

طبیعت نباید به‌دلیل افزایش عصاره‌های استخراجی از عمق زمین، تحت تاثیر قرار بگیرد. 3 ماده خام اصلی استخراجی بشر از زمین عبارت است از: سوخت‌های فسیلی، فات و مواد معدنی. میلیاردها سال طول کشیده است تا طبیعت این مواد را بسازد و بسیاری از آنها هم برای حیات بیشتر جانداران و گیاهان زمین، سمی هستند. اگر انسان این مواد را با سرعت زیادی از عمق زمین بیرون بکشد و آن را در سطح کره خاکی پخش کند، باعث انباشت آنها می‌شود و در نهایت باید شاهد مشکلات بسیاری بود. به عنوان مثال، از زمان انقلاب صنعتی، انسان باعث افزایش 30 درصدی کربن دی‌اکسید در جو شده است. از طرفی شاهد آن هستیم که سطوح بالایی از جیوه و سایر فات در بدن آبزیان یافت می‌شود.

به‌طور مشابه، نباید اجازه دهیم که مواد ساخته دست بشر در طبیعت انباشت شوند. انسان بیش از 100 هزار نوع ماده شیمیایی تولید می‌کند که هیچ‌کدام از آنها توسط طبیعت ساخته نمی‌شوند. مولکول‌های بسیاری از این مواد، پایدار هستند (به راحتی تجزیه نمی‌شوند) و در بافت بدن جمع می‌شوند. ه‌کش DDT یکی از این مواد است. برخی از این مواد بر هورمون‌ها اثر می‌گذارند و منجر به معلولیت نوزادان تازه متولد شده، سرطان یا مشکلات عصبی می‌شوند. دانشمندان و وزارتخانه‌های بهداشت کشورهای مختلف شاهد آن بوده‌اند که این مواد مصنوعی (مانند برخی از مولفه‌های پوسته زمین) در بدن ما نفوذ کرده‌‌اند، در خون ما یافت می‌شوند و شیر مادران را هم تحت تاثیر قرار داده‌اند.

اصل سوم آن است که ما نباید به تخریب ظرفیت تولیدی طبیعت ادامه دهیم؛ چرا که طبیعت با تکیه بر همین توانایی است که می‌تواند خدمت‌های اساسی خود را به انسان ارزانی کند. جنگل‌ها نه تنها تامین‌کننده محصولات چوبی برای انسان هستند، بلکه زیستگاه گونه‌های جانوری در معرض خطر هم به شمار می‌آیند و به‌طور همزمان آب و هوا را تمیز کرده و خاک را هم از فرسایش نجات می‌دهند. تپه‌های مرجانی، زیستگاه بسیاری از جانداران دریایی را تامین می‌کنند. برداشت بیش از حد از منابع طبیعی، توسعه و دستکاری ژنتیک جانداران همه و همه منجر به بروز این مشکل می‌شوند.

شاید این فهرست از معیارها، کامل نباشند اما بدون شک تامین‌کننده چارچوبی ذهنی برای شروع فرآیند پایدارسازی فعالیت‌های اقتصادی خرد و کلان انسان هستند. شما می‌توانید فعالیت‌های خود را با این معیارها بسنجید تا متوجه شوید چه آثاری بر حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی اطراف خود دارید. به این صورت می‌توانید اقدامات خود را به نحوی مدیریت کنید که کمتر از پیش بر موادی وابسته باشند که در آینده کمیاب خواهند شد، قیمت آنها افزایش می‌یابد یا قوانینی برای استفاده آنها وضع خواهد شد. در صورتی که کسب‌وکار شما در توجه به هر کدام از این مولفه‌ها ضعف داشته باشد، باید نگران آینده اقتصادی خود باشید؛ چرا که یا از رقبای خود عقب می‌افتید یا آنکه قانون مانع از توسعه سریع شما خواهد شد.

انجمن مهندسی و مدیریت ساخت ایران (ICEMA)

Iran Construction Engineering Management Association

مدیریت ساخت